Το 1952 o Grecory Baterson εισήγαγε τον όρο «διπλά μηνύματα», μέσα από την έρευνα που έκανε με σχιζοφρενείς ασθενείς και τις οικογένειές τους. Παρατηρώντας την επικοινωνία μητέρας παιδιού κατέληξε πως το παράδοξο στην επικοινωνία μέσα στο οικογενειακό σύστημα συμβάλει στην αρρώστια.
Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες στην επικοινωνία των ανθρώπων είναι η ασάφεια που προάγουν τα διπλά μηνύματα. Πολλές φορές η λεκτική με την εξωλεκτική επικοινωνία του πομπού έχουν αντικρουόμενες ερμηνείες, με αποτέλεσμα να μπερδεύεται ο δέκτης μεταξύ αυτού που λέγεται και αυτού που υπονοείται.
Έχει αποδειχτεί ότι σε μικρές ηλικίες ένας τέτοιος τρόπος επικοινωνίας δημιουργεί σύγχυση στα παιδιά και τα δυσκολεύει να χτίσουν αυτοπεποίθηση και να εμπιστευτούν τον κόσμο γύρω τους. Τα παιδιά μπερδεύονται και λειτουργούν πάντα με ενοχές όχι μόνο στην παιδική ηλικία αλλά και στην ενήλικη ζωή τους. Δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις , να αξιολογήσουν τα «πρέπει» και τα «δεν πρέπει», αυτοκατηγορούνται και ενοχοποιούνται για την έκβαση των επιλογών τους. Πολλές φορές οι γονείς ενεργούν με ασάφειες ίσως όχι από πρόθεση , αλλά πιθανότατα δε δίνουν την αξία που αναλογεί στη σαφήνεια και τη συμβατότητα των λόγων και των πράξεων τους.
Είναι καθοριστικής σημασίας να υπάρχει συμμετρία και συνέπεια των λόγων και των πράξεων από τους γονείς προς τα παιδιά, γιατί τα παιδιά δεν αντλούν μόνο πληροφορίες μέσα από το γονεϊκό περιβάλλον, αλλά υιοθετούν κιόλας τον τρόπο και τους κώδικες επικοινωνίας της οικογένειας, με τους οποίους μαθαίνουν να συνδιαλέγονται και στην ενήλικη ζωή. O Bateson,1956 , στη θεωρία του «διπλού δεσμού», εστίασε στην επικοινωνία μεταξύ μητέρας και παιδιού και ισχυρίστηκε πως όταν το παιδί εισπράττει σταθερά αντιφατικά μηνύματα , τότε η επικοινωνία είναι παθογενής
Στην ενήλικη ζωή, τα άτομα – πομποί που έχουν ένα μοτίβο επικοινωνίας μέσω διπλών μηνυμάτων είναι πάντα σε σύγχυση και δυσκολεύονται να συνάψουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις λόγω ανασφαλειών . Συχνά γίνονται αντιφατικοί και οι ίδιοι στην επικοινωνία τους, είναι αμφιθυμικοί και εγκαταλείπουν εύκολα μία σχέση πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο προστατεύουν τον εαυτό τους. Βιώνουν διπλούς δεσμούς και σε ότι κάνουν ή δεν κάνουν, η ενοχή είναι πάντα κυρίαρχη. Από την άλλη ο αποδέκτης εισπράττοντας αυτές τις αντιφάσεις δυσκολεύεται να εμπιστευτεί και να επενδύσει μέσα στη σχέση , ταλαντεύεται , κουράζεται σε μία αδιέξοδη επικοινωνία και συχνά αποξενώνεται ή εντέλει εγκαταλείπει.
Η δυσκολία στην επικοινωνία λόγω των διπλών μηνυμάτων δημιουργεί προβλήματα σε κάθε είδους σχέση: γονέα -παιδιού, διαπροσωπικές , επαγγελματικές ,αλλά και στις κοινωνικές συναναστροφές.
Διπλά μηνύματα στις διαπροσωπικές σχέσεις
Στις διαπροσωπικές σχέσεις υπάρχουν συχνά διπλά μηνύματα, όπως για παράδειγμα ζητάμε να μη μας κάνει ο σύντροφός μας σκηνές ζηλοτυπίας ενώ μπορεί να κάνουμε εμείς οι ίδιοι σ αυτόν. Ο εγωισμός πολλές φορές είναι συμβατός με αντιφατικά μηνύματα στις συντροφικές σχέσεις , ωστόσο δεν παύει να είναι προβληματική μια τέτοιου είδους επικοινωνία μέσα στο ζευγάρι, και ανάλογα με τη συχνότητα και το βαθμό που συμβαίνει δημιουργεί επικοινωνιακά και κατά συνέπεια συναισθηματικά αδιέξοδα.
Άλλο παράδειγμα είναι να ζητάμε αγάπη, φροντίδα, κατανόηση, κλπ από τον άλλο ενώ εμείς είμαστε φειδωλοί στο να ανταποδώσουμε τα αντίστοιχα.. Έχουμε δηλαδή την απαίτηση από τον άλλο να επενδύει και να μας φροντίζει συναισθηματικά ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο και από τη δική μας πλευρά.
Τα χαρακτηριστικά του ατόμου που εκπέμπει διπλά μηνύματα:
- Είναι ασαφές, και δυσκολεύεται να δεσμευτεί.
- Δεν παίρνει την ευθύνη των λόγων του ή δημιουργεί σύγχυση στον αποδέκτη
- Δεν υπάρχει συμβατότητα λόγων και έργων
- Δεν εμπνέει εμπιστοσύνη
- Αναιρεί πολύ εύκολα αυτό που έχει πει και πολλές φορές αρνείται κιόλας ότι ειπώθηκε κάτι σχετικό από τον ίδιο
- Η επικοινωνία μαζί του είναι αδιέξοδη
Η στάση του αποδέκτη
- Ζητείστε διευκρινήσεις όταν κάτι σας ακούγεται αντιφατικό
- Προσπαθήστε να εκφράσετε αυτό που νιώθετε ακριβώς, για παράδειγμα τη σύγχυση που μπορεί να σας προκαλεί η επικοινωνία
- Αποφεύγετε να παίρνεται την ευθύνη για τα λόγια και τις πράξεις του άλλου
- Βάλτε τα όριά σας. Προστατέψτε τον εαυτό σας από αδιέξοδες συζητήσεις
- Προσπαθήστε να μην αμφισβητείτε τον εαυτό σας όταν τα λόγια και οι πράξεις του άλλου δε συνάδουν.
Να θυμάστε:
Οι άνθρωποι κάποιες φορές μπορεί να είμαστε αντιφατικοί στα λόγια και τις πράξεις μας, αυτό έγκειται στην ευελιξία που χρειάζεται να επιδεικνύουμε αναλόγως συνθηκών. Ωστόσο εάν οι αντιφάσεις είναι ένα μοτίβο στην επικοινωνία , δεν μας επιτρέπουν να συνάψουμε υγιείς και ισότιμες σχέσεις. Η ξεκάθαρη επικοινωνία προϋποθέτει συνέπεια, και αυτός είναι ένας τρόπος για να επικοινωνούμε ουσιαστικά με τον άλλο, να γεφυρώνουμε αποστάσεις και να χτίζουμε εμπιστοσύνη στις σχέσεις μας.
Ντόρα Μίνου
ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας
Ψυχοθεραπεύτρια (ενηλίκων, ζεύγους & οικογένειας)
