Ένα από τα βασικά στοιχεία στην ανατροφή των παιδιών είναι τα όρια. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γονείς που θέτουν σταθερά όρια , μεγαλώνουν παιδιά με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και ψυχοσυναισθηματική ισορροπία. Τα βοηθούν ώστε να αναπτύξουν μία “υγιή” προσωπικότητα. Ο σταθερός έλεγχος που δεν περιορίζει τις ευκαιρίες για επιλογή και πειραματισμό, επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση και κατ’ επέκταση σχετίζεται με την ανεξαρτησία του παιδιού.
Σε συνδυασμό με την αλόγιστη γονική αγάπη, η πειθαρχία με την έννοια της διδασκαλίας και όχι της τιμωρίας, είναι ένα σπουδαίο δώρο για τα παιδιά και την περαιτέρω εξέλιξή τους. Η σταθερή πειθαρχία δεν είναι απειλή για την προσωπικότητα του παιδιού αλλά ένα μέρος της πορείας του για την αυτογνωσία. Οι περισσότεροι γονείς αποδέχονται τη σπουδαιότητα των ορίων, ωστόσο δυσκολεύονται να τα εφαρμόσουν στην πράξη με τρόπο σταθερό και αποτελεσματικό.

Από τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί οι γονείς βάζουν όρια γύρω του προκειμένου να το προστατέψουν. Αυτό σχετίζεται ιδιαίτερα με τη φροντίδα και την επιμέλεια του παιδιού. Σε διαφορετική περίπτωση ο γονιός φαίνεται να το παραμελεί, να μην προλαβαίνει τις ανάγκες του και αυτό ορίζεται ως μία μορφή κακοποίησης που διώκεται ποινικά. Σε όλα αυτά τα όρια που θεσπίζονται γύρω από το βρέφος , αυτό αντιδρά παθητικά και δεν τα αμφισβητεί. Το αίσθημα της υπευθυνότητας είναι αναγκαίο για την σωματική και ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια του παιδιού. Ωστόσο με αυτή την σιγουριά και την ασφάλεια που του παρέχει ο γονιός –  αυτό μεγαλώνοντας θα μπορέσει να δοκιμάσει και να ξεπεράσει αυτά τα όρια. Κυρίως μέχρι τα 10 τους χρόνια τα παιδιά χρειάζεται να αισθάνονται ασφαλή. Όταν οι γονείς είναι σταθεροί νιώθουν ότι μπορούν να βασιστούν σε αυτούς. Το παιδί μαθαίνει ότι μία συγκεκριμένη συμπεριφορά έχει συγκεκριμένα και σταθερά αποτελέσματα. Σε αντίθετη περίπτωση, νιώθει ανυπεράσπιστο από το γονιό και στη γενίκευσή του ο κόσμος είναι απειλητικός και χαοτικός στα μάτια του.

Ένα παιδί που δεν γνωρίζει όρια και δεν μαθαίνει να τα τηρεί είναι ανασφαλές, αποπροσανατολίζεται εύκολα από κάθε είδους ερεθίσματα, δεν βάζει συγκεκριμένους στόχους ώστε να επικεντρωθεί σε αυτούς, και βιώνει συχνά την απόρριψη και τις συνεχείς αποτυχίες. Αποφεύγει τις ισότιμες σχέσεις  και τις πρωτοβουλίες, έχοντας πάντα το αίσθημα της ανεπάρκειας και σαφώς αυτό αποτελεί και ένα τροχοπαίδι στις επιλογές και την εξέλιξή του.

Τα όρια τίθενται με σταθερότητα και σεβασμό. Καθορίζονται με ευελιξία και αγάπη και όχι με επιβολή φόβου και τιμωρίας. Για να μπορέσει όμως ένας γονιός να το τηρήσει αυτό θα πρέπει ο ίδιος να είναι σίγουρος γιαυτό που επιβάλλει – να έχει δηλαδή αυτοπεποίθηση και όχι ενοχές, κάτι το οποίο είναι πολύ συνηθισμένο σε γονείς. Πρώτα ο γονιός οριοθετεί τον εαυτό του και τις πράξεις του και μετά το παιδί του.

• Τα προσωπικά βιώματα από την πατρική οικογένεια ασκούν μεγάλη επίδραση στο άτομο. Όποιος τα βίωσε ως αποδοκιμασία , μείωση , αμφισβήτηση, δεν έχει τώρα τη δύναμη να πάρει την πρωτοβουλία που απαιτείται για να θέσει όρια στα δικά του παιδιά.
• Αντίθετα θα μπορούσε να λειτουργήσει και κάποιος γονιός, πηγαίνοντας στο άλλο άκρο και αναπαράγοντας την αυστηρότητα των κανόνων και της τιμωρίας που βίωσε στην πατρική του οικογένεια και με τα δικά του παιδιά.
• Γονείς που δουλεύουν πολλές ώρες και έχουν ενοχές ότι δεν βλέπουν τα παιδιά τους εύκολα πέφτουν στην παγίδα να μη λένε ποτέ όχι πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο καλύπτουν το κενό της απουσίας τους.
• Γονείς που έχουν μόνο ένα παιδί και δυσκολεύονται να οριοθετήσουν το μοναχοπαίδι τους ….. καταλήγουν στην υπερπροστασία

Όταν το όριο σημαίνει τιμωρία εξ ορισμού….

Βασικό συστατικό των ορίων είναι η έμπρακτη αγάπη. Αυτό συνεπάγεται την παντελή έλλειψη σωματικής τιμωρίας και σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού, δηλαδή στις ιδιαιτερότητες, κλίσεις  και τις ευαισθησίες  της ιδιοσυγκρασίας του.

Η παραβίαση των ορίων για κάθε παιδί θα πρέπει να είναι η λογική συνέπεια της πράξης του. Σε καμία περίπτωση δε γίνονται σαφή τα όρια με την τιμωρία. Αυτό αποτελεί μία δική μας βαλβίδα εκτόνωσης του θυμού μας με στιγμιαία επίδραση στο παιδί ώστε να σταματήσει κάποια συμπεριφορά . Δεν βοηθάει το να υιοθετηθεί ως μία τακτική μας για να δείχνουμε στο παιδί που είναι τα όριά του. Άλλωστε ένα παιδί ούτε θέλει ούτε επωφελείται από ένα γονιό τιμωρό . Ο φόβος τοποθετεί τα θεμέλια της χαμηλής αυτοπεποίθησης και μπορεί να παρεμποδίζει μία συμπεριφορά αλλά δεν βοηθά στην κατανόηση της. Επιπλέον οι αυστηρές τιμωρίες καταπιέζουν με αποτέλεσμα να πυροδοτούν θυμό ή παθητικότητα.

Γιατί κάποιοι γονείς δεν μπορούν να βάλουν όρια στα παιδιά;

• Τα παιδιά είναι χειριστικά και πάντα δοκιμάζουν τα όρια και τα δικά μας αλλά και τα δικά τους για να δουν που μπορούν να φτάσουν. Δεν έχουν τη λογική, την εμπειρία, την ηθική του ενήλικα για να καταλαγιάσουν τις παρορμήσεις τους που είναι και ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τους.
• Ο φόβος και το άγχος του γονιού να μην κάνει λάθος
• Αυτός που θέτει όρια ρισκάρει να μην είναι αρεστός, να προκαλέσει οργή και θυμό
• Η υπερπροστασία που μηδενίζει τα σύνορα του εγώ-εσύ και πλάθει εξαρτημένους ανθρώπους
• Παρερμηνεία του όρου. Οριοθετώ σημαίνει περιορίζω και αποδεσμεύω το παιδί, του δίνω ώθηση να αυτοπραγματωθεί μέσα από το δικό του ρόλο. Προστατεύοντας τα παιδιά από τη σκληρή πραγματικότητα τα κάνουμε ανίκανα να αντιμετωπίσουν τη ζωή.

Προτάσεις…

• Βάζουμε ξεκάθαρα και συγκεκριμένα όρια
• Σεβόμαστε τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες, τις κλίσεις του παιδιού. Κερδισμένοι από το όριο θα πρέπει να βγαίνουν και οι γονείς και τα παιδιά. Είναι καλό για κάθε απαγορευτική συμπεριφορά να δίνουμε 2-3 εναλλακτικές, ώστε παράλληλα το παιδί να μπορεί να κάνει κάποια επιλογή
• Έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι είναι πρόληψη και όχι τιμωρία. Αυτό σημαίνει ότι προλαμβάνουν προβλήματα και καταστάσεις. Οι κανόνες και οι απειλές επικεντρώνονται σε τιμωρίες και ποινές για την μη «πρέπουσα» συμπεριφορά, τα όρια επικεντρώνονται στο να δημιουργούν και να προσφέρουν πιο εποικοδομητικές επιλογές.
• Εκφράζονται με θετικό τρόπο σας υποσχέσεις ή σαν πληροφόρηση και όχι σαν απειλές.
• Όταν τίθενται με συνέπεια και σταθερότητα αποφεύγονται τα συναισθηματικά ξεσπάσματα
• Τα όρια συνεπάγονται συνεργασία. Έτσι επιτυγχάνεται ένα περιβάλλον λειτουργικό όπου και οι 2 πλευρές μαθαίνουν μνα λαμβάνουν υπόψη τους τις ανάγκες του άλλου, αποφεύγονται οι έντονες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις, υπάρχει λιγότερο stress, διαμορφώνεται ένα δημιουργικό περιβάλλον που σέβεται και επιβραβεύει.
• Βοηθούν στην κατανόηση του ρόλου που έχει το κάθε μέλος στην οικογένεια. Οι ρόλοι στην οικογένεια πρέπει να είναι ξεκάθαροι γιατί μόνο έτσι επιτυγχάνεται η ομαλή λειτουργία της οικογένειας και αποφεύγονται και μελλοντικές συγκρούσεις λόγω σύγχυσης των ρόλων.
• Τα παιδιά δε γίνονται έρμαια των επιθυμιών τους και μαθαίνουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους προς τους άλλους.

Με το ρόλο του γονιού…

• Είναι σημαντικό να καταργήσουμε κάποιες συνήθειές μας και να ξεβολευόμαστε πότε πότε.
• «Μη» με μέτρο και εξηγώντας στο παιδί τι σημαίνει αυτό το μη – να είναι κατανοητή και λογική η απαγόρευση. Μη για τα ουσιώδη πράγματα που αφορούν την ασφάλειά του και τη σχέση του με τους άλλους.
• Δεν υπάρχουν αυτονόητα για το παιδί, χρειάζεται να παραβλέπουμε την προσδοκία μας ότι θα έπρεπε να ξέρει ότι κάτι απαγορεύεται. Είμαστε σαφής στο τι είναι απαγορευτικό και για πιο λόγο
• Να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι λειτουργούμε ως πρότυπο για το παιδί μας. Χτίζουμε τις βάσεις για να μάθει το παιδί από εμάς και τις πεποιθήσεις μας για το τι είναι καλό και τι όχι.
• Δεν απορρίπτουμε το παιδί αλλά την πράξη του ή τη συμπεριφορά του. Δε γενικεύουμε με παρόμοιες καταστάσεις από το παρελθόν και με προφητείες για το μέλλον. Μένουμε στο «εδώ και τώρα»
• Για όλα τα παραπάνω βασική προϋπόθεση αλλά και εργαλείο σύνεσης είναι ο διάλογος… Με την αγάπη και το διάλογο το παιδί μπορεί να κατανοήσει τα όρια και να χτίσουμε σχέσεις πραγματικές και ουσιώδεις που βοηθούν στην διαμόρφωση και εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού και να μην το καθηλώνουν στην ανασφάλεια και στη χαμηλή αυτοπεποίθηση.
• Ενισχύουμε θετικά το παιδί μας όταν χρειάζεται. Δε δισταζουμε να το επιβραβεύσουμε για ότι καλό κάνει.
• Επανεκτιμούμε τις περιπτώσεις εκείνες που η πειθαρχία δεν έφερε αποτέλεσμα – κάνουμε συχνά την αυτοκριτική μας ως γονείς
• Αποφεύγουμε τα διπλά μηνύματα και έχουμε μία κοινή γραμμή διαπαιδαγώγησης και οι δύο γονείς. Ότι απαγορεύεται σήμερα δεν επιτρέπεται άνευ λόγου αύριο, γιατί το παιδί μπερδεύεται.
• Δεν ανακατευόμαστε στις διαφορές του με τα άλλα παιδιά
• Τα όρια είναι ευέλικτα και μεταβλητά, με βάση τα εξελικτικά στάδια
• Γονείς και παιδί βρίσκονται σε συνεχή συνδιαλλαγή, διαπραγμάτευση και κάνουν συμβιβασμούς.

Τα καλά όρια χτίζουν καλές σχέσεις, και οι καλές σχέσεις χτίζονται πάνω σε καλά όρια. Μία σχέση που τροφοδοτείται από το γονιό με αγάπη, αποδοχή, κατανόηση και τρυφερότητα προς το παιδί, είναι η καλύτερη βάση για τη θέσπιση ορίων. Αν η σχέση είναι δυνατή ο θυμός από τις διαφωνίες που αναπόφευκτα  θα προκύψουν θα εκτονωθεί σύντομα.

Να θυμάστε:

«δεν υπάρχει τέλειος γονιός αλλά ούτε και τέλειο παιδί….»

Ντόρα Μίνου

ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας

Ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια (ενηλίκων, ζεύγους & οικογένειας)